Η γενετική βάση του συνδρόμου Turner (Τέρνερ)
Το σύνδρομο Turner αφορά αποκλειστικά κορίτσια
και γυναίκες, με κυριότερο πρόβλημα το κοντό ανάστημα και την ανεπάρκεια
ωοθηκών. Παρατηρείται περίπου σε 1 στις
2.000 γεννήσεις κοριτσιών και υπολογίζεται ότι ετησίως στη χώρα μας έχουμε
περίπου 50 νέες περιπτώσεις ενώ αποτελεί το συχνότερο χρωμοσωμικό αίτιο
αυτόματων αποβολών (περίπου 1 στις 15 αποβολές).
Ποια η κλινική εικόνα του συνδρόμου Turner;
·
Χαμηλό ανάστημα (95-100%)
·
Δυσγενεσία γονάδων (85%), αυτή
οδηγεί σε:
¶ Στοιχειώδη γεννητική ράβδωση ωοθηκών (υπανάπτυκτες γεννητικές
δομές)
Καθυστέρηση εφηβείας
¶ Διαταραχές περιόδου-υπογονιμότητα
¶ Αμηνόρροια ή η απουσία μιας εμμηνορροϊκής περιόδου
·
Συγγενείς ανωμαλίες εσωτερικών οργάνων
¶ Προβλήματα καρδιάς (17-45%) (πχ στένωση ισθμού αορτής)
¶ Πεταλοειδές νεφρό και διπλοί ουρητήρες (40%)
¶ Προβλήματα όρασης, (κερατοειδής χιτώνας), γλαύκωμα, κ.λπ.
¶ Μολύνσεις αυτιώνβαρηκοϊα ή και απώλεια ακοής (50-90%)
¶ Υπέρταση
·
Ανωμαλίες στην εμφάνιση
¶ Πλατύ λαιμό, αυχενικό πτερύγιο)
¶ Λευμφοίδημα (διόγκωση) των χεριών και των ποδιών
¶ Ευρύ στήθος (στήθος ασπίδων) με θηλές που απέχουν πολύ μεταξύ
τους.
¶ Μικρή ανάπτυξη στήθους
¶ Χαμηλή γραμμή τριχοφυΐας
¶ Χαμηλά αυτιά
¶ Αυξανόμενο βάρος, Παχυσαρκία
¶ Μικρότερο τέταρτο μετακάρπιο (του χεριού)
¶ Μικρότερα νύχια, μαλακά νύχια
¶ Μικρογναθία
¶ Βλαισοί αγκώνες
¶ Χαμηλά βλέφαρα
¶ επιχρωματισμένες ελιές
·
Ψυχοκοινωνική Ανάπτυξη
¶Συνήθως
φυσιολογική ευφυΐα
¶πνευματική
καθυστέρηση (10%)
¶ μαθησιακές
δυσκολίες (70%)
¶δυσκολία στην κοινωνική προσαρμογή (υπερκινητικότητα, δυακολία
συγκέντρωσης,
ανωριμότητα)
Το προσδόκιµο επιβίωσης είναι ελαττωµένο, κυρίως λόγω της καρδιαγγειακής
νόσου, του σακχαρώδη διαβήτη και των συγγενών ανωµαλιών.
Το σύνδρομο Τέρνερ εκδηλώνεται διαφορετικά και κανένα
άτομο δεν εμφανίζει ακριβώς τα ίδια συμπτώματα με τα άλλα.
Από το σύνολο των ατόμων με σύνδρομο Turner, στο
1/3 γίνεται διάγνωση αμέσως μετά τη γέννηση, στο 1/3 κατά την παιδική ηλικία
και στο 1/3 στην εφηβεία.
Τι προκαλεί το σύνδρομο Turner;
Κανονικά η γυναίκα έχει 2 χρωμοσώματα Χ, αλλά στο σύνδρομο Turner ένα
από αυτά τα φυλετικά χρωμοσώματα ελλείπει ή έχει άλλες ανωμαλίες. Σε μερικές
περιπτώσεις, το ελλείπον χρωμόσωμα είναι παρόν σε μερικά κύτταρα αλλά όχι σε
άλλα, φαινόμενο για το οποίο χρησιμοποιείται ο όρος καλούμενος μωσαϊκισμός
(mosaicism).
Δεν συσχετίζεται με την προχωρημένη ηλικία της μητέρας (όπως στο
σύνδρομο Down) ούτε με την έκθεση του
εμβρύου σε τοξικούς παράγοντες κατά την κύηση (φάρμακα, κάπνισμα, αλκοόλ
κ.λπ.).
Προκαλείται από την ολική ή μερική απουσία τού
ενός από τα δύο χρωμοσώματα Χ που είναι απαραίτητα για την ωρίμανση των
γεννητικών κυττάρων και τη σωματική ανάπτυξη του θήλεος.
Η ολική απουσία του χρωμοσώματος Χ (~55% των
περιπτώσεων) (μονοσωμία Χ) οφείλεται σε
τυχαίο λάθος, κατά το διαχωρισμό των χρωμοσωμάτων του φύλου, που γίνεται
είτε στο ωοκύτταρο (περιέχει χρωμοσώματα Χ και Χ) είτε στο σπερματοκύτταρο
(χρωμοσώματα Χ και Υ). Έτσι, το ωάριο ή συνηθέστερα το σπερματοζωάριο (70-80%)
που σχηματίζεται χωρίς χρωμόσωμα Χ οδηγεί στη σύλληψη θήλεος εμβρύου με ένα
μόνο ακέραιο χρωμόσωμα Χ αντί δύο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί το γονιμοποιημένο
ωάριο να περιέχει δύο χρωμοσώματα Χ (ένα από κάθε γονέα), αλλά σε κάποια από
τις μεταγενέστερες διαιρέσεις των κυττάρων του εμβρύου χάνεται το ένα χρωμόσωμα
Χ. Το παιδί αυτό θα έχει μωσαϊκισμό,
δηλαδή μείγμα κυττάρων φυσιολογικών (46,ΧΧ) και κυττάρων με μονοσωμία Χ (45,Χ0)
(15-25% των περιτπώσεων). Όσο λιγότερα είναι τα μονοσωμικά Χ κύτταρα τόσο
καλύτερη είναι η κλινική εικόνα.
Σύνδρομο Turner μπορεί να προκληθεί και όταν συμβαίνουν
δομικές ανωμαλίες σε ένα από τα δύο χρωμοσώματα Χ όπως: διπλασιασμός του μακρού
σκέλους του χρωμοσώματος Χ (ισοχρωμόσωμα Χ, [46,X,i(Xq)] σε 15% των
περιπτώσεων, δακτυλιοειδές χρωμόσωμα Χ (ring) στο 7%, αναστροφές, απαλείψεις
και διαμεταθέσεις στο 5-7%
Αυτό συμβαίνει διότι σε ορισμένα σημεία των
χρωμοσωμάτων Χ εντοπίζονται γονίδια απαραίτητα σε διπλή δόση για τη φυσιολογική
λειτουργία: το γονίδιο SHOX για την ανάπτυξη του σκελετού και του αναστήματος
και τα γονίδια DIAPH2 και USP9X για την ανάπτυξη και λειτουργία των ωοθηκών.
Ανάλογα με την περιοχή της δομικής βλάβης, στις περιπτώσεις συνδρόμου Turner με
μερική μονοσωμία η κλινική εικόνα ποικίλλει.
Είναι κληρονομικό το σύνδρομο Turner;
Το σύνδρομο Turner δεν
κληρονομείται από γονείς με φυσιολογικό καρυότυπο.
Εμφανίζεται σε όλες τις φυλές και εθνικότητες, ακόμα και σε οικογένειες με
πολλά φυσιολογικά παιδιά. Επομένως οι πιθανότητες να ξαναεμφανιστεί σύνδρομο Turner
σε επόμενο παιδί της οικογένειας δεν είναι μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες στο
γενικό πληθυσμό (περίπου 1 στις 2.000).
Πώς μπορεί το σύνδρομο Turner να διαγνωσθεί πριν από τη γέννηση;
Ο απλός καρυότυπος αρκεί για να τεθεί η διάγνωση
του συνδρόμου Turner. Συνήθως
διαγιγνώσκεται τυχαία, όταν μητέρα προχωρημένης ηλικίας προβεί σε
αμνιοπαρακέντηση ή λήψη τροφοβλάστης (CVS). Επίσης σε νεότερες εγκύους, όταν στο γενικό ανιχνευτικό έλεγχο
διαπιστωθούν παθολογικές τιμές στους βιοχημικούς δείκτες ή στο υπερηχογράφημα.
Το 15% των εμβρύων με σύνδρομο Turner εντοπίζονται τυχαία με το υπερηχογράφημα
(αυξημένη αυχενική διαφάνεια, κυστικό ύγρωμα, ύδρωπας, λεμφοίδημα, καθυστέρηση
ενδομήτριας ανάπτυξης, καρδιοπάθεια κ.ά.) Γενικότερα θεωρείται ότι η πρόγνωση
είναι καλύτερη όταν η προγεννητική εντόπιση γίνεται μέσω του τυχαίου
χρωμοσωμικού ελέγχου, σε σύγκριση με τον υπερηχογραφικό έλεγχο.
Τι πρέπει να ξέρουν οι γονείς που πληροφορούνται τη διάγνωση συνδρόμου
Turner;
Οι
κλινικές εκδηλώσεις του συνδρόμου Turner ΔΕΝ γίνεται να προβλεφθούν με
ακρίβεια πριν από την γέννηση με βάση τα ευρήματα του καρυοτύπου και του
υπερηχογραφήματος. Το κοντό ανάστημα μπορεί να βελτιωθεί με τη χορήγηση
αυξητικής ορμόνης, ενώ η αμηνόρροια και η καθυστέρηση της ενήβωσης με τη
χορήγηση κατάλληλων ορμονικών σκευασμάτων. Ακόμη είναι πλέον δυνατό κάποιες
γυναίκες με σύνδρομο Turner να γίνουν μητέρες φέροντας σε πέρας την κύηση με
εξωσωματικές μεθόδους και χρησιμοποιώντας ωάριο δότριας. Αλλά σε κάθε περίπτωση
αυτές οι κυήσεις είναι υψηλού κινδύνου για την υγεία του εμβρύου και της
μητέρας και θέλουν στενή παρακολούθηση.
Αναφορά
Αστερούλα Καιμάρα-Παπαθανασίου: Σύνδρομο Turner: Κλινική Εικόνα και καρυοτυπικές παραλαγές
